Tìm hiểu về phanh tang trống và so sánh hệ thống phanh đĩa

Phanh tang trống là một trong những hệ thống phanh truyền thống được ứng dụng phổ biến trên nhiều dòng xe. Bài viết này sẽ giúp bạn nắm rõ cấu tạo Phanh Tang Trống, nguyên lý hoạt động, ưu nhược điểm và so sánh với phanh đĩa để hiểu rõ hơn về hiệu quả và tính ứng dụng thực tế.

Cấu Tạo Chi Tiết Của Hệ Thống Phanh Tang Trống

Để hiểu rõ cách thức hoạt động của Phanh Tang Trống, việc nắm vững các bộ phận cấu thành là điều cần thiết. Một hệ thống phanh tang trống điển hình bao gồm các thành phần chính sau:

Trống phanh (Tang trống)

Đây là bộ phận hình trụ rỗng, được gắn và quay cùng bánh xe. Khi phanh, má phanh sẽ ép vào bề mặt bên trong của tang trống, tạo ra ma sát và sinh nhiệt để làm chậm vòng quay của bánh xe. Chất liệu làm tang trống thường là gang đúc, có khả năng chịu nhiệt và mài mòn tốt.

Má phanh (Guốc phanh)

Má phanh là bộ phận chính tạo ra ma sát. Một bộ phanh tang trống thường có hai má phanh hình bán nguyệt, được gắn các vật liệu ma sát (phíp phanh). Má phanh được đặt bên trong tang trống và có thể mở ra hoặc khép lại để tiếp xúc với bề mặt trống phanh.

Xy lanh bánh xe

Là trái tim của hệ thống thủy lực trong phanh tang trống, xy lanh bánh xe (hay còn gọi là cốc phanh) chứa piston và được cung cấp dầu phanh từ xy lanh chính. Khi bạn đạp phanh, áp suất dầu sẽ đẩy piston trong xy lanh bánh xe, làm cho các má phanh tách ra và ép vào tang trống.

Lò xo hồi vị và cơ cấu điều chỉnh

Lò xo hồi vị có nhiệm vụ kéo các má phanh trở lại vị trí ban đầu (không tiếp xúc với tang trống) khi bạn nhả bàn đạp phanh. Cơ cấu điều chỉnh là một bộ phận nhỏ nhưng quan trọng, giúp tự động hoặc thủ công điều chỉnh khe hở giữa má phanh và tang trống khi má phanh bị mòn, đảm bảo hiệu quả phanh luôn ổn định.

Tấm tựa phanh

Tấm tựa phanh là một tấm kim loại cứng, cố định, được gắn vào moay-ơ bánh xe. Tất cả các bộ phận của phanh tang trống như má phanh, xy lanh bánh xe, lò xo hồi vị đều được lắp đặt trên tấm tựa phanh này.

Nguyên Lý Hoạt Động Phanh Tang Trống

Nguyên lý hoạt động của phanh tang trống dựa trên sự biến đổi năng lượng động học thành năng lượng nhiệt thông qua ma sát. Quy trình diễn ra như sau:

Quá trình đạp phanh

Khi người lái đạp bàn đạp phanh, áp suất dầu phanh từ xy lanh chính sẽ truyền đến các xy lanh bánh xe. Dầu phanh đẩy các piston trong xy lanh bánh xe, khiến chúng ép các má phanh mở rộng ra và áp sát vào bề mặt bên trong của tang trống đang quay. Lực ma sát được tạo ra sẽ chống lại chuyển động quay của tang trống, từ đó làm giảm tốc độ của bánh xe và dừng xe.

Hiện tượng tự cường hóa

Điểm đặc biệt và ưu việt của phanh tang trống là hiện tượng “tự cường hóa” (self-energizing). Khi má phanh tiếp xúc với tang trống, lực ma sát ban đầu không chỉ làm chậm xe mà còn có xu hướng kéo má phanh theo chiều quay của trống. Lực kéo này lại tiếp tục ép má phanh chặt hơn vào tang trống, tạo ra một hiệu ứng khuếch đại lực phanh mà không cần thêm nhiều lực tác động từ bàn đạp. Điều này giúp phanh tang trống tạo ra lực hãm lớn với lực đạp ít hơn so với phanh đĩa trong một số trường hợp, đặc biệt là khi lùi xe.

So Sánh Phanh Tang Trống và Phanh Đĩa: Lựa Chọn Nào Tối Ưu?

Việc so sánh phanh tang trống và phanh đĩa giúp chúng ta hiểu rõ hơn về ưu nhược điểm của từng loại và lý do tại sao các nhà sản xuất lại lựa chọn chúng cho các vị trí khác nhau trên xe.

Hiệu quả phanh và khả năng tản nhiệt

Phanh đĩa vượt trội về khả năng tản nhiệt do bề mặt tiếp xúc được lộ ra ngoài, giúp không khí lưu thông dễ dàng. Điều này giảm thiểu hiện tượng “fading” khi phanh liên tục hoặc ở tốc độ cao, mang lại hiệu quả phanh ổn định và đáng tin cậy hơn trong các tình huống khẩn cấp. Ngược lại, phanh tang trống bị giới hạn bởi thiết kế kín, dễ bị quá nhiệt.

Độ bền và chi phí bảo dưỡng

Phanh tang trống có xu hướng bền bỉ hơn trong điều kiện bụi bẩn và nước do được bảo vệ tốt. Chi phí thay thế má phanh và các bộ phận khác cũng thường thấp hơn. Phanh đĩa, mặc dù hiệu quả hơn, nhưng má phanh có thể mòn nhanh hơn trong môi trường khắc nghiệt và chi phí thay thế thường cao hơn.

Ưu và Nhược Điểm của Phanh Tang Trống 

Mỗi công nghệ đều có những điểm mạnh và điểm yếu riêng, và phanh tang trống cũng không ngoại lệ.

Ưu điểm nổi bật

• Chi phí sản xuất và bảo dưỡng thấp: Cấu tạo đơn giản, ít chi tiết phức tạp, giúp giảm giá thành sản xuất và chi phí thay thế phụ tùng.
• Hiệu ứng tự cường hóa: Như đã đề cập, khả năng tự cường hóa giúp tạo ra lực phanh lớn hơn với cùng một lực tác động, đặc biệt hữu ích cho các xe tải nặng hoặc ở bánh sau của xe con.
• Bảo vệ tốt khỏi bụi bẩn và nước: Toàn bộ cơ cấu phanh nằm bên trong tang trống, được bảo vệ khỏi các yếu tố môi trường bên ngoài, kéo dài tuổi thọ của các chi tiết.
• Phanh tay hiệu quả: Phanh tang trống dễ dàng tích hợp cơ cấu phanh tay cơ khí, hoạt động độc lập với hệ thống phanh thủy lực chính.
• Ít bị ăn mòn: Do được bảo vệ kín đáo, các bộ phận bên trong ít bị rỉ sét hay ăn mòn hơn so với phanh đĩa.

Một ví dụ chi tiết về tầm quan trọng của các thành phần trong hệ thống xe là khả năng kiểm soát tốc độ ổn định, tương tự như cách cánh gió ô tô giúp xe ổn định ở tốc độ cao.

Nhược điểm cần lưu ý

• Khả năng tản nhiệt kém: Thiết kế kín của phanh tang trống khiến nhiệt độ dễ bị tích tụ bên trong khi phanh liên tục hoặc phanh gấp. Điều này có thể dẫn đến hiện tượng “fading” (mất phanh do quá nhiệt), làm giảm hiệu quả phanh.
• Khó thoát bụi mòn: Bụi từ má phanh khi mòn khó thoát ra ngoài, có thể tích tụ bên trong và làm giảm hiệu quả phanh hoặc gây tiếng ồn.
• Thiết kế cồng kềnh: Kích thước lớn hơn so với phanh đĩa cùng hiệu suất, làm tăng khối lượng không treo của xe.
• Khó kiểm tra và bảo dưỡng: Để kiểm tra và thay thế các chi tiết bên trong, cần phải tháo rời tang trống, mất nhiều thời gian và công sức hơn so với phanh đĩa.
• Phản hồi kém hơn: Cảm giác phanh qua bàn đạp thường không nhạy bén và chính xác bằng phanh đĩa.

Phanh Tang Trống Được Ứng Dụng Ở Đâu Trong Ngành Ô Tô Hiện Đại?

Mặc dù phanh đĩa đã trở nên phổ biến ở bánh trước của hầu hết các loại xe hiện đại, phanh tang trống vẫn giữ vai trò quan trọng trong một số ứng dụng nhất định.

Xe con và xe du lịch

Ở nhiều dòng xe con và xe du lịch phổ thông, phanh tang trống vẫn được sử dụng cho bánh sau. Điều này là do bánh sau thường chịu ít tải trọng và lực phanh hơn so với bánh trước. Việc sử dụng phanh tang trống ở bánh sau giúp tiết kiệm chi phí sản xuất, đồng thời vẫn đảm bảo hiệu quả phanh cần thiết và dễ dàng tích hợp phanh tay. Kể cả một số dòng xe crossover phổ biến cũng vẫn sử dụng cấu hình phanh đĩa trước và tang trống sau để tối ưu chi phí.

Xe tải và xe thương mại

Trên các xe tải nặng, xe buýt và các loại xe thương mại khác, phanh tang trống vẫn được ưa chuộng nhờ khả năng tự cường hóa và độ bền cao, phù hợp với tải trọng lớn và điều kiện vận hành khắc nghiệt. Khả năng cung cấp lực phanh mạnh mẽ mà không cần hệ thống thủy lực quá phức tạp là một lợi thế lớn.

Bảo Dưỡng và Sửa Chữa Phanh Tang Trống

Để đảm bảo an toàn và kéo dài tuổi thọ của hệ thống phanh, việc bảo dưỡng định kỳ là vô cùng quan trọng. Các chuyên gia tại Trung tâm VCE nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu các dấu hiệu hỏng hóc và quy trình bảo dưỡng đúng cách.

Dấu hiệu nhận biết cần bảo dưỡng

• Tiếng ồn lạ khi phanh: Tiếng kêu rít, ken két hoặc tiếng cọ xát có thể là dấu hiệu má phanh bị mòn hết, hoặc có vật lạ kẹt bên trong.
• Bàn đạp phanh bị lún sâu hoặc quá cứng: Có thể do rò rỉ dầu phanh, má phanh mòn quá mức hoặc cơ cấu tự điều chỉnh bị kẹt.
• Xe bị lệch khi phanh: Dấu hiệu này cho thấy lực phanh giữa các bánh không đều, có thể do một bên má phanh bị kẹt hoặc xy lanh bánh xe hoạt động không đúng.
• Phanh tay không hiệu quả: Phanh tay lỏng hoặc không giữ được xe khi đỗ cũng là dấu hiệu má phanh tang trống cần được kiểm tra.

Quy trình kiểm tra và bảo dưỡng cơ bản

Hệ thống phanh tang trống nên được kiểm tra mỗi 20.000 – 40.000 km hoặc theo lịch bảo dưỡng của nhà sản xuất. Quy trình bao gồm:

• Kiểm tra độ mòn má phanh: Tháo tang trống và kiểm tra độ dày của má phanh. Nếu quá mòn, cần thay thế.
• Kiểm tra tình trạng xy lanh bánh xe: Xem xét có rò rỉ dầu phanh hay không, piston có bị kẹt không.
• Vệ sinh các chi tiết: Loại bỏ bụi bẩn, cặn bám bên trong tang trống và các bộ phận.
• Kiểm tra lò xo và cơ cấu điều chỉnh: Đảm bảo các lò xo còn độ đàn hồi tốt và cơ cấu điều chỉnh hoạt động trơn tru.

Khi nào cần thay thế linh kiện?

Má phanh thường cần thay thế khi độ dày vật liệu ma sát xuống dưới mức cho phép (thường là 1-2mm). Tang trống cũng có giới hạn mòn. Nếu tang trống bị xước sâu, biến dạng hoặc vượt quá đường kính cho phép, cần phải thay thế để đảm bảo hiệu quả phanh. Việc chẩn đoán các vấn đề này đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tế. Tương tự như việc chẩn đoán lỗi hộp số tự động, việc xác định chính xác nguyên nhân hỏng hóc hệ thống phanh là bước đầu tiên để sửa chữa hiệu quả.

Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Phanh Tang Trống

Dưới đây là một số câu hỏi phổ biến về phanh tang trống mà nhiều người dùng quan tâm:

Phanh tang trống có an toàn không?

Phanh tang trống vẫn là một hệ thống an toàn và đáng tin cậy khi được bảo dưỡng đúng cách. Mặc dù có nhược điểm về tản nhiệt so với phanh đĩa, nhưng với ứng dụng phù hợp (thường là bánh sau) và công nghệ hiện đại, nó vẫn đảm bảo hiệu quả hãm phanh cần thiết cho xe.

Phanh tang trống khác phanh đĩa như thế nào?

Điểm khác biệt chính là phanh tang trống sử dụng má phanh ép vào mặt trong của hình trụ (tang trống), trong khi phanh đĩa sử dụng kẹp phanh (caliper) ép má phanh vào hai mặt của một đĩa quay. Phanh đĩa tản nhiệt tốt hơn và cho cảm giác phanh nhạy hơn, trong khi phanh tang trống có chi phí thấp hơn, bền bỉ hơn trong môi trường bụi bẩn và có hiệu ứng tự cường hóa.

Khi nào cần thay má phanh tang trống?

Má phanh tang trống cần được thay thế khi độ dày vật liệu ma sát xuống dưới mức khuyến nghị của nhà sản xuất (thường khoảng 1-2mm), hoặc khi có các dấu hiệu như tiếng kêu lạ, bàn đạp phanh lún sâu, hoặc hiệu quả phanh giảm rõ rệt.

Phanh tang trống thường dùng cho bánh nào trên ô tô?

Phanh tang trống thường được sử dụng cho bánh sau của các xe con, xe du lịch phổ thông và xe tải. Điều này là do bánh trước chịu phần lớn lực phanh và nhiệt độ cao hơn, cần đến hiệu suất tản nhiệt vượt trội của phanh đĩa.

Phanh tang trống, dù là một công nghệ truyền thống, vẫn đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp ô tô hiện đại nhờ những ưu điểm về chi phí và độ bền. Việc hiểu rõ về cấu tạo và nguyên lý hoạt động của phanh tang trống không chỉ giúp các chủ xe tự tin hơn khi sử dụng và bảo dưỡng phương tiện. Hãy liên hệ qua số điện tho trình chinh phục ngành công nghệ kỹ thuật ô tô.ại 090 119 26 99 hoặc truy cập Trung tâm VCE để khám phá các khóa học phù hợp với đam mê của bạn và bắt đầu hành.